در جهان پویا و پیچیده‌ی پروژه‌های ساخت‌وساز، نوآوری نه‌تنها یک مزیت رقابتی بلکه ضرورتی بنیادین برای بقا و رشد سازمانی است. افزایش رقابت و فشارهای فناوری، شرکت‌های ساختمانی را مجبور کرده تا فراتر از ساخت‌وساز سنتی بیندیشند و به سمت راه‌حل‌های خلاق و پایدار حرکت کنند. پروژه‌های این صنعت معمولاً کوتاه‌مدت و چندتخصصی هستند، از مهندسین عمران و معماری تا برق، مکانیک و فناوری اطلاعات. این ترکیب متنوع دانشی، مزیتی بالقوه برای ابداع محسوب می‌شود؛ اما اغلب مانعی رفتاری، یعنی بی‌میلی در اشتراک‌گذاری دانش، این ظرفیت را تضعیف می‌کند. در چنین فضاهایی، افراد از ترس از دست دادن مزیت شغلی یا امنیت کاری از به اشتراک گذاشتن دانش تخصصی خود خودداری می‌کنند، و این پدیده به شکل عمده مانع نوآوری تیمی می‌شود.
Mohsin Ali Soomro و همکارانش(۲۰۲۴) در مطالعه‌ای با تمرکز بر سه عامل کلیدی رهبری مشترک، تراکم اشتراک‌گذاری دانش، و هنجارهای ذهن‌گشودگی به بررسی سازوکارهایی می‌پردازد که می‌توانند ظرفیت نوآوری تیم‌های ساختمانی را به طور چشمگیر ارتقا دهند.
نویسندگان با بهره‌گیری از رویکرد ترکیبی کمّی و کیفی و استفاده از داده‌های میدانی چندمرحله‌ای و چندمنبعی، مدلی نظری ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد چگونه تعامل میان این سه مؤلفه می‌تواند عملکرد تیم‌های ساخت‌وساز را متحول کند. موضوع مقاله از دیدگاه مدیریت دانایی، رفتار تیمی و رهیافت شبکه‌های اجتماعی به مسئله‌ی «چگونه تیم‌های ساختمانی می‌توانند خلاق‌تر عمل کنند؟» می‌پردازد؛ پرسشی حیاتی برای پروژه‌هایی که غالباً موقتی، چندرشته‌ای و با ترکیب نیروی انسانی متغیر شکل می‌گیرند.
رهبری مشترک رابطه‌ای مستقیم و مثبت با تراکم اشتراک‌گذاری دانش دارد
در برابر مدل سلسله‌مراتب سنتی، این پژوهش از رهبری مشترک (Shared Leadership) سخن می‌گوید؛ مدلی که در آن تصمیم‌گیری و مسئولیت‌های رهبری بین اعضا توزیع می‌شود و تمامی افراد در هدایت تیم نقش دارند. این ساختار مشارکتی، حس تعلق و مالکیت جمعی ایجاد می‌کند و زمینه‌ی لازم برای جریان آزاد ایده‌ها، تعامل و خودآگاهی گروهی را فراهم می‌سازد. نویسندگان نشان می‌دهند که رهبری مشترک از طریق شناخت متقابل دانش و توانایی‌ها، اعضا را ترغیب می‌کند تا نه‌تنها از تخصص خود بلکه از دانش دیگران نیز بهره ببرند.
افزایش تراکم اشتراک‌گذاری دانش، موجب رشد مستقیم نوآوری تیمی در پروژه‌های ساخت‌وساز می‌شود
با استفاده از تئوری شبکه‌های اجتماعی، این مفهوم به عنوان سنجه‌ای برای اندازه‌گیری میزان ارتباط دانشی بین اعضای تیم معرفی می‌شود. هر عضو یک گره (Node) در شبکه دانشی است و تراکم بالا نشانگر تعداد زیاد ارتباطات دانشی بین گره‌هاست. هرچه تراکم بیشتر باشد، جریان اطلاعات سریع‌تر و هم‌افزایی فکری بالاتر خواهد بود. مقاله توضیح می‌دهد که در تیم‌های ساختمانی، این تراکم شرط لازم برای شکل‌گیری نوآوری است، چراکه باعث تلفیق دانش‌های پراکنده، بین‌رشته‌ای و تجربی در جهت خلق راه‌حل‌های تازه می‌شود.
ذهن‌گشودگی مثبت اثر تراکم اشتراک‌گذاری دانش بر نوآوری تیمی را تقویت می‌کند
نویسندگان از نقطه‌ی ضعف بالقوه‌ای نیز سخن می‌گویند: حتی با وجود ارتباطات گسترده، اگر اعضای تیم نسبت به دیدگاه‌های متفاوت بسته باشند، نوآوری متوقف می‌شود. در چنین شرایطی، «هنجار ذهن‌گشودگی» نقش تعدیل‌کننده (Moderator) ایفا می‌کند. آنها این هنجار را به مثابه فرهنگی تعریف می‌کنند که در آن اعضا بدون ترس از انتقاد می‌توانند دیدگاه‌های متفاوت را بیان یا بپذیرند. در تیم‌های چندرشته‌ای، ذهن‌گشودگی باعث می‌شود که مهندس عمران به دیدگاه معمار گوش دهد، متخصص برق نظر طراح سازه را بپذیرد و مدیریت پروژه دانش افراد جوان‌تر را ارزشمند بداند.
این پژوهش راهبردی برای آینده‌ی صنعت ساختمان ایران نیز ارائه می‌کند. در پروژه‌های داخلی، اغلب بی‌اعتمادی سازمانی، ساختارهای سخت مدیریتی و ضعف در مستندسازی تجربه، مانع انتقال دانش می‌شود. اما مدل سه‌گانه‌ی مطرح‌شده در این مقاله، می‌تواند الگویی برای عبور از این چالش باشد:
– رهبری مشترک به عنوان جایگزین ساختار فرماندهی ـ پیروی کلاسیک، باعث هم‌افزایی تخصص‌ها می‌شود.
– اشتراک‌گذاری دانش نقش زیربنایی در یادگیری سازمانی و کاهش دوباره‌کاری‌ها دارد.
– ذهن‌گشودگی کلید ساخت فرهنگ سازمانی نوآور است که پروژه را از رقابت صرف به همکاری برای خلق ارزش سوق می‌دهد.
کلام آخر:
مقاله‌ی Soomro و همکارانش یک چارچوب نظری جامع ارائه می‌دهد که در آن نوآوری در پروژه‌های ساخت‌وساز حاصل سه عنصر هم‌زمان است: رهبری مشارکتی، جریان آزاد دانش، و فرهنگ پذیرای ایده‌های نو. به بیان دیگر، نوآوری محصول فناوری نیست، بلکه نتیجه‌ی تعامل انسانی و هم‌زیستی دانایی‌ها در فضای کاری است.
در چشم‌انداز آینده‌ی صنعت ساخت‌وساز، موفقیت شرکت‌ها نه در مالکیت دانش، بلکه در به‌اشتراک‌گذاری مؤثر آن و توان ایجاد فضاهای گفت‌وگوی سازنده میان اعضا تعریف می‌شود و همین، قلب پیام این مقاله است.
منبع:
Soomro, M. A., Ali, A., Memon, A. H., Khahro, S. H., & Memon, Z. A. (2024). Improving innovation in construction projects: Knowledge-sharing, open-mindedness and shared leadership. Journal of Innovation & Knowledge, 9(1), 100629. https://doi.org/10.1016/j.jik.2024.100629
